Bir çalışan, emekli olmak için yaş, sigortalılık süresi ve gün sayısını da tamamlamak zorunda. Bu üç şartın hepsini tamamlayan kişi emekliliğe de hak kazanır. İşveren, emekli olacak işçiyi bildirim süresi kadar daha çalıştırabilir.
İşçi bu süreye uymak istemez ve bir an önce işten ayrılmak isterse işverene ihbar tazminatı öder.
Bir kişinin emekli olabilmesi için yaş, sigortalılık ve prim ödeme günü olarak bu 3 şartı da yerine getirmesi şart. Çoğu kez çalışanlar gün sayısı ve sigortalılık süresini doldururlar ve yaşı beklerler. Yaş şartını da dolduran kişi çalıştığı işyerinden emeklilik nedeniyle ayrılarak kıdem tazminatını almaya hak kazanır. Staj girişleri bu dönemde uzun vadeli sigorta kollarına prim ödenmediği için emeklilikte dikkate alınmaz. Diğer yandan sigorta girişini erkene çeken bazı durumlar da söz konusu. Sigortalı olmadan önce askerlik görevini yerine getiren erkek sigortalılar bu dönemi borçlanarak sigorta girişlerini borçlanılan süre kadar geriye çekebilirler. Bu durumda emeklilik koşulları da farklılaşır.
SÜRENİZ HEP İŞLER
Bir kişi emekli olmak için ilk kez sigortalı olduğu tarihten sonra prim ödesin ödemesin, yani çalışsın-çalışmasın sigortalılık süresini doldurmak zorunda. Genellikle emeklilik için cinsiyete göre 20 ve 25 yıl sigortalılık süresi yeterli olmaktadır. Bu nedenle emeklilik için giriş sayılabilecek nitelikte bir çalışma ne kadar erken yapılırsa emeklilik için o kadar iyi olacaktır.
GÜN SAYISI ÇALIŞMAYA BAĞLI
Emekli olmak için gerekli ikinci şart ise prim ödeme gün sayısı; Yani kişinin fiilen çalıştığı süre... Sigortalılık süresi kişi çalışsa da, çalışmasa da işler. Ancak prim ödeme gün sayısı sigortalılık süresi içerisindeki aktif çalışma günleridir. Yani çalışılmayan günler, prim ödeme gün sayısına eklenmez. Genellikle kadın sigortalılarda sigortalılık süresinin dolmasına rağmen prim ödeme gün sayısının dolmadığı görülür. Doğum borçlanması ile prim ödeme gün sayısının artırılması söz konusudur. Ancak sigortalılık süresi içerisinde çalışılmamış sürelerin geçmişe dönük ödenmesi gibi bir durum söz konusu değildir.
Bu iki şartın yanında bir de yaş şartı bulunmaktadır. Kişi ilk kez sigortalı olduğu tarihten itibaren işlemeye başlayan sigortalılık süresi ve prim ödeme gün sayısı şartlarını sağlamış olsa bile aylık için yaş şartını da sağlamalıdır.
YAŞ DOLMADAN AYLIK YOK
Bir kişi prim günü ve sigortalılık süresini sağlamış olsa bile yaşı doldurmamışsa aylık alamaz. Sosyal güvenlik sisteminde iki kez önemli değişiklikler olması ve emeklilik için gerekli yaş şartının yükseltilmesi nedeniyle pek çok kişi sigortalılık süresi ve prim ödeme gün sayısını doldurmuş olmasına rağmen aylık bağlatabilmek için yaş şartını doldurmayı bekliyor.
Patron isterse emekli olan işçiyi çalıştırmaz
Bazı işyerlerinde işverenler işyeri içi yönetmelik veya tebliğlerle emekli olan çalışanların çalıştırılmaya devam edilmeyeceğini işçilere bildirirler. Bu durumda işçi emekli olduktan sonra aynı işyerinde çalışamaz. Bu noktada söz konusu uygulamanın kişiye özel olmaması da gerekiyor. Yani bir patron, emeklilik hakkını elde ettiği için işten çıkarır, aynı durumdaki bir başka kişiyi çalıştırmaya devam edemez. Ederse işten çıkarılan kişi, diğer çalışan arkadaşını örnek göstererek işe iade davası açabilir. Bu durum ispatlanırsa işe iade gerçekleşir. Bu nedenle bu yönde bir yönetmelik hükmü bulunuyorsa uygulamanın ayrım gözetilmeksizin tüm işçilere uygulanması gerekir.
İhbara mutlaka uyun
Emeklilik nedeniyle istifa edip işyerinden ayrılacak işçinin, işverene 'ihbar süresi içinde' bu durumu bildirmesi şart. İşveren emekli olacak işçiyi bildirim süresi kadar daha çalıştırabilir. İşçi bu süreye uymak istemez ve bir an önce işten ayrılmak isterse işverene ihbar tazminatı öder.
Kimler erken emekliliğe hak kazanır?
Emeklilik konusunda bazı gruplara tanınan istisnalar söz konusu. Malullüğü sağlık kurulu raporuyla tespit edilenler, yıpranma payı uygulanan mesleklerde istihdam edilenler daha erken emekli olabilirler. Bu iki grup kadar yaygın olmasa da, emeklilik konusunda istisnaya tabi olan bir diğer grup ise 'erken yaşlanan'lardır. Tıp literatüründe 'Progeria' olarak isimlendirilen, halk arasında ise erken yaşlanma olarak bilinen hastalığa tutulanlar, ilk kez sigortalı oldukları tarihe göre belirlenen şartlara göre değil, kanunda özel olarak belirtilen şartlara göre emekli olurlar.
Yaşlanma hastalığına rapor şartı
Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Kurulunca erken yaşlandığı tespit edilen sigortalılar, 55 yaşını doldurmaları ve 5.400 gün prim ödemeleri şartıyla emekli olabilirler. Genetik ve nadir görünen bir hastalık olan Progeria dolayısıyla erken emekli olabilmek için bu durumun SGK sağlık kurulunca tespit edilmesi şarttır. Progeria hastalığına tutulanlar dışında SGK sağlık kurulunca erken yaşlandığı tespit edilenler de erken emeklilik hakkından yararlanabilirler. Erken yaşlanma hastalığı nedeniyle erken emekli olma hakkı kazanan ve işinden bu nedenle ayrılıp emekli aylığı bağlatan kişiler kıdem tazminatına da hak kazanırlar.
İsteğe bağlı sigortalı yapabilirsiniz
Soru: Aynı işyerinde 10 yıldır mevsimlik olarak çalışmaktayım. Yılda 40 gün çıkış alıyorum. Bunları ödeyebilir miyim? Ya da Bağ-Kur'a geçip bu boşlukları doldurabilir miyim?
CEVAP: Mevsimlik işçiler, yılın belli dönemlerinde çalışmakta, diğer dönemlerinde ise çalışmamaktadırlar. Sizin durumunuzda 11 ay çalışma yapılıp 1 ay çalışma yapılmıyor. Çalışmadığınız dönemde isteğe bağlı sigortalı olabilirsiniz. Bu durumda bu dönem için 4/b'li sayılacaksınız. Çalıştığınız dönemlerde 4/a'lı olduğunuz için emekliliğinizde 4/a'lı statüsünde olabilecektir.
Emekli aylığınız kesilir
SORU: Yüzde 50 kusurla SGK'dan emekli oldum. Herhangi bir işyerinde SGK'lı olarak çalışabilir miyim? Emekli maaşım kesilir mi?
CEVAP: Engelli olarak emekli olmanız ve daha sonra çalışmaya başlamanız halinde emekli aylığınız mutlaka kesilir.