Sürekli İş Göremezlikle İlgili Genel Açıklamalar
Sürekli iş göremezlik geliriyle ilgili olarak 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun Sürekli iş göremezlik gelirine hak kazanma, hesaplanması, başlangıcı ve birden çok iş kazası ve meslek hastalığı halini düzenleyen 19 uncu maddesinde düzenlenmiştir.
Ayrıca, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 41 inci maddesinde sürekli iş göremezlik geliriyle ilgili daha detay bilgilere yer verilmiştir. Sürekli iş göremezlik geliri, iş kazası veya meslek hastalığı sonucu oluşan hastalık ve özürler nedeniyle Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurulları tarafından verilen raporlara istinaden Kurum Sağlık Kurulunca meslekte kazanma gücü en az % 10 oranında azalmış bulunduğu tespit edilen sigortalıya bağlanmaktadır. Yani bu yardımın amacı sigortalının iş kazası veya meslek hastalığı sonucu çalışma gücünde bir kayba uğramasına bağlı olarak ortaya çıkacak gelir kaybını telafi etmektir.
Sigortalının gerek iş kazası gerekse meslek hastalığı sonucu sürekli iş göremezlik durumunun tespiti için Kurum Sağlık Kuruluna gönderilecek belgeler arasında, sigortalının varsa ilk işe giriş sağlık raporu, iş kazası ve meslek hastalığı bildirim belgesi, olayın Kanuna göre iş kazası olup olmadığı veya sigortalının meslek hastalığına yakalandığı işyerine ait çalışma şartlarını net olarak belirtir soruşturma raporu ve tutanaklar, çalışır veya çalışamaz raporu, geçici iş göremezlik ödeneği belgesi, iş kazasından sonra veya meslek hastalığının tedavisi için başvurduğu hastanelerden alınan epikrizler ile tedavisi tamamlanıp bulguları sekel halini aldıktan sonra, son durumunu gösterir sağlık kurulu raporu ve dayanağı tüm belgeler bulunur.
Sürekli İş Göremezlik Nasıl Tespit Edilir?
Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Kurulunca, Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliğinde belirlenen usul ve esaslara göre çalışma gücü veya meslekte kazanma gücü kaybı tespit edilmektedir.
Sürekli iş göremezlik geliri bağlanabilmesi şartları
1- Sürekli iş göremezlik geliri bağlanabilmesi için, sigortalının çalıştığı işten ayrılması gerekmez.
2- İş yerini kapatması veya devretmesi şartı aranmaz.
3- Örneği Sosyal Güvenlik Kurumunca hazırlanan tahsis talep dilekçesi ile ilgili üniteye başvurulması yeterlidir.
4- Tahsis talep dilekçesine, sigortalının bir adet belgelik fotoğrafı eklenir.
5- 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendine göre sigortalı sayılanlara, sürekli iş göremezlik geliri bağlanabilmesi için, kendi sigortalılığından dolayı, genel sağlık sigortası dahil prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş olması zorunludur. Ancak, gelir başlangıç tarihinde Yılı Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu ile belirlenen, muhasebe kayıtlarından çıkarılacak tutarlar ve tahsil edilmeyecek alacaklara ilişkin miktar ve bu miktarın altında borcu olanların gelirleri gelir başlangıç tarihi itibariyle bağlanarak borçları ilk gelirlerinden kesilerek tahsil edilir.
6- Sürekli iş göremezlik durumunun tespiti için Kurum Sağlık Kuruluna gönderilecek belgeler arasında, varsa ilk işe giriş sağlık raporu, iş kazası ve meslek hastalığı bildirim belgesi, olayın Kanuna göre iş kazası olup olmadığı veya sigortalının meslek hastalığına yakalandığı işyerine ait çalışma şartlarını net olarak belirtir soruşturma raporu ve tutanaklar ile mahkemelerce iş kazası veya meslek hastalığı olduğunun kabul edildiğine dair belgeler, çalışır veya çalışamaz raporu, geçici iş göremezlik ödeneği belgesi, iş kazasından sonra veya meslek hastalığının tedavisi için başvurduğu hastanelerden alınan epikrizler ile tedavisi tamamlanıp bulguları sekel hâlini aldıktan sonra, son durumunu gösterir sağlık kurulu raporu ve dayanağı tüm belgeler bulunur.
Sürekli İş Göremezliğin Çeşitleri
Sürekli iş göremezlik ikiye ayrılır. Bunlar, tam ve kısmi iş göremezliktir. Tam iş göremezlik, sigortalının mesleğinde hiç çalışamaması durumunu anlatır. Bir başka deyişle, tam iş göremez durumundaki sigortalının meslekte kazanma gücündeki kayıp oranı % 100'dür.
Sigortalının mesleğinde kazanma gücünün kısmen azalmış olması ise kısmi iş göremezlik olarak adlandırılır. Bu durumda, kısmî iş göremezlik, meslekte kazanma gücünün en az % 10, en fazla %99,99 yitirildiğini gösterir. Meslekte kazanma gücündeki kayıp oranı % 10'un altında olan sigortalı, sürekli iş göremez durumuna girmediğinden sürekli iş göremezlik gelirine de hak kazanamaz.
Sürekli İş Göremezlik Gelirinin Hesaplanması
İş kazası ve meslek hastalığı sigortasından hak kazanılan gelirlerin hesaplanmasında;
1- 4 (a) sigortalıları açısından;
- Günlük kazanç hesabına giren son takvim ayı 2008/Ekim (hariç) öncesi olanların gelirleri mülga 506 sayılı Kanun hükümlerine göre,
- Günlük kazanç hesabına giren son takvim ayı 2008/Ekim (dahil) sonrası olanların gelirleri 5510 sayılı Kanunla getirilen yeni sisteme göre hesaplanacaktır.
2- 4 (b) sigortalıları açısından;
İş kazası ve meslek hastalığı sigortasından gelir bağlanması ilk defa 5510 sayılı Kanunla getirilen bir uygulama olduğundan, tamamen 5510 sayılı Kanun hükümlerine göre gelir bağlama işlemi sonuçlandırılacaktır. Ancak, sigortalılara iş kazası veya meslek hastalığı sonucu bağlanacak sürekli iş göremezlik gelirlerinde, son takvim ayının Kanunun yürürlük tarihinden önceki bir tarih olması halinde, basamakların karşılığı gelirler dikkate alınarak son takvim ayı itibariyle Kanun hükümlerine göre hesaplanan sürekli iş göremezlik geliri, Kanunun yürürlük tarihine kadar mülga 1479 sayılı Kanuna göre aylıkların artırılmasında uygulanan artış oranları, Kanunun yürürlük tarihinden gelir başlangıç tarihine kadar ise 5510 sayılı Kanunun 55 inci maddesi hükümlerine göre artırılır. Kanunun yürürlük tarihinden önce meydana gelen iş kazaları ile Kanunun yürürlük tarihinden önce anlaşılan meslek hastalıkları yönünden Kanun hükümleri uygulanmaz.
3- Gelir Hesaplanması
Sigortalının;
Tam iş göremezliği halinde; Günlük kazanç x 30 x %70 veya kısaca GK x 21,
Kısmi iş göremezliği halinde ise Günlük kazanç x 30 x %70 x Sürekli İş Göremezlik Derecesi (SİD) veya kısaca GK x 21 x SİD,
formüllerine göre hesaplanır.
Sürekli kısmî iş göremezlikte sigortalıya bağlanacak gelir, tam iş göremezlik geliri gibi hesaplanarak bunun iş göremezlik derecesi oranındaki tutarı kendisine ödenir.
Sigortalının başkasının bakımına muhtaç olması durumunda % 70 olan gelir bağlama oranı % 100 olarak dikkate alınır ve Gelir = GK x 30 x %100 x SİD formülüne göre hesaplanır.
Bu şekilde hesaplanan gelir, günlük kazanç hesabına giren son takvim ayı itibariyle hesaplanan gelir olup, günlük kazanç hesabına giren son ay ile gelir başlangıç tarihi arasında 5510 sayılı Kanunun 55 inci maddesinin ikinci fıkrası hükmüne göre artırılarak belirlenir.
Son takvim ayı ile gelir başlangıç tarihi yılın ilk altı aylık döneminde ise Ocak ödeme dönemi için aylıklara uygulanan artış oranı kadar, son takvim ayı ve gelir başlangıç tarihi yılın ikinci altı aylık döneminde ise, Ocak ödeme dönemi artışı uygulanmaksızın Temmuz ödeme dönemi için aylıklara uygulanan artış oranı kadar, son takvim ayı yılın ilk altı aylık döneminde, gelir başlangıç tarihi yılın ikinci altı aylık döneminde ise hesaplanan gelir hem Ocak ödeme dönemi hem de Temmuz ödeme döneminde aylıklara uygulanan artış oranı kadar artırılarak, sigortalının başlangıç tarihindeki geliri hesaplanır.
Günlük Kazanç Nasıl Tespit Edilir
Sigortalının gelirinin hesaplanmasına esas günlük kazancı; iş kazasının olduğu veya meslek hastalığı halinde ise iş göremezliğin başladığı tarihten önceki oniki aydaki son üç ay içinde 5510 Sayılı Kanunun 80 inci maddesine göre hesaplanacak prime esas kazançlar toplamının, bu kazançlara esas prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanır.
Oniki aylık dönemde çalışmamış ve ücret almamış olan sigortalı, çalışmaya başladığı ay içinde iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle iş göremezliğe uğrarsa bağlanacak gelirlerin hesabına esas günlük kazanç; çalışmaya başladığı tarih ile iş göremezliğinin başladığı tarih arasındaki sürede elde ettiği prime esas günlük kazanç toplamının, çalıştığı gün sayısına bölünmesi suretiyle; çalışmaya başladığı gün iş kazasına uğraması halinde ise aynı veya emsal işte çalışan benzeri bir sigortalının günlük kazancı esas tutulur.
Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi gereği sigortalı sayılanların gelire esas günlük kazançlarının hesabında;
Prim, ikramiye ve bu nitelikteki arızi ödemeler dikkate alınmış ise gelire esas alınacak günlük kazanç, ücret toplamının ücret alınan gün sayısına bölünmesiyle hesaplanacak günlük kazanca, % 50 oranında bir ekleme yapılarak bulunan tutardan çok olamaz.
İdare veya yargı mercilerince verilen karar gereğince yapılan ücret, ikramiye, zam, tazminat ve bu mahiyetteki ödemelerden, ödenek ve gelirin hesabına esas alınan üç aylık dönemden önceki aylara ilişkin olanlar dikkate alınmaz.
Sigortalının kaza tarihinden önceki bir yıllık sürede üçer aylık dönemler halindeki çalışmalarına bakılır.
Örnek:
En Son Sigortalılık Hali : 4 (a)
Meslek Has.Anlaş.Tarih :17/8/2015
İşten Ayrılma Tarihi :15/2/2010
Son Takvim Ayı : 2009/Temmuz
Günlük Kazanç Hesabına Giren Prime Esas Kazançlar
Tabloda "Kazanç-80/a-2" bölümü sigortalıya ödenen prim ve ikramiye niteliğindeki ödemeleri kapsamaktadır. Gelirin hesabına esas günlük kazanç, ücret toplamının ücret alınan gün sayısına bölünmesiyle hesaplanacak günlük kazanca % 50 oranında bir ekleme yapılarak bulunan tutardan çok olamaz. Buna göre,
Ücretler Toplamı / Prim Gün Sayısı: 7.645,56 / 58 = 131,82
İlave edilmesi Gereken Azami İkramiye Tutarı: 131,82 / 2 = 65,91 x 58 = 3.822,78 TL
Sigortalıya ödenen ikramiye tutarı 3.830,30 TL olmasına rağmen, günlük kazancın hesabında ikramiye tutarı 3.822,78 TL olarak dikkate alınır.
Kazançlar Toplamı: 7.645,56 + 3.822,78 = 11.468.34 TL
Günlük Kazanç : 11.468.34 / 58 = 197,73 TL
4 (b) sigortalıları açısından;
1) Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındaki sigortalıların prime esas kazançları, Kanunun 82 nci maddesine göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırı ile üst sınırı arasında kalmak şartıyla, kendileri tarafından beyan edilecek günlük kazancın otuz katıdır. Sigortalının prime esas kazancıyla ilgili beyanı, beyanın yapıldığı tarihteki aydan başlanılarak dikkate alınır ve yapılmış olan bu beyan değiştirilmediği sürece sonraki aylar için de yapılmış sayılır. Yapılan beyana istinaden üst üste oniki aydan fazla prim ödemesinde bulunulmaması hâlinde, bu oniki aylık sürenin sonundan itibaren beyanın geçerliliği ortadan kalkar. Beyanda bulunmayan, beyanının geçerliliği ortadan kalkan veya beyanları Kanunun 82 nci maddesine göre belirlenen prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katının altında kalan sigortalının aylık prime esas kazancı, prime esas günlük kazanç alt sınırının otuz katıdır.
Sigortalının, sigortalılığının başladığı ay içinde iş kazasına uğraması veya meslek hastalığı nedeniyle iş göremezliğinin başlaması hâlinde, iş kazasının olduğu veya meslek hastalığı nedeniyle iş göremezliğin başladığı tarihten önce beyanda bulunmamış ise, sigortalılığının başladığı ayda yapacağı beyanı; ödeyeceği prim yönünden takip eden aydan başlanılarak dikkate alınır, iş kazası veya meslek hastalığı hâlinde verilecek ödeneklerin veya bağlanacak gelirin hesabında esas alınmaz. Bu durumda iş kazası veya meslek hastalığı halinde verilecek ödeneklerin veya bağlanacak gelirin hesabında aynı veya emsal sigortalının günlük kazancı esas alınır.
2) 5510 sayılı Kanunun yürürlük tarihinden önce sigortalı olarak kaydı ve tescili yapılmış olan 4 (b) sigortalılarından tarımsal faaliyetlerde bulunanlar hariç, Kanunun 80 inci maddesine göre belirlenen prime esas kazançları için;
- 1/10/2008 -31/12/2008 tarihleri arasında herhangi bir beyanda bulunulmaması halinde, daha önce bulundukları en son gelir basamaklarına karşılık gelen tutarlar üzerinden,
- 1/10/2008 -31/12/2008 tarihleri arasında beyanda bulunulması halinde; beyan ettiği prime esas kazanç üzerinden ilgili ayın prim tahakkuku yapılır, beyanda bulunulmayan ancak bu süre içinde kalan ay için ise prime esas asgari kazanç üzerinden,
prim tahakkuku yapılır. Prim tahakkukuna esas bu tutarlar, Kanunun 82 nci maddesinde belirtilen asgari günlük kazanç alt sınırına göre hesaplanan aylık prime esas kazanç tutarından az olamaz ve Kanunun 80 inci maddesi ikinci fıkrasının (b) bendi hükmü saklıdır .
Sürekli İş göremezlik Geliri Örnekleri:
Örnek 1:
En Son Sigortalılık Hali : 4 (b)
Kaza Tarihi : 17/5/2009
Geç.İşg.Öden.Sona Erd.Tar: 23/7/2009
Son Takvim Ayı : Nisan/2009
Sür. İş.Gör.Derecesi : % 25
ABO : % 70
Sektör : Özel
Bakıma Muhtaç E/H : Hayır
Gelir Baş. Tarihi : 1/8/2009
Gelir Gön. Tarihi : 18/9/2009
Prime esas asgari günlük kazanç 2009 yılı birinci altı aylık dönemde 22,20 TL, aylık artışları 2009/Ocak ödeme döneminde % 3.84, Temmuz ödeme döneminde ise % 1.83'dir. Gelirin hesabına esas son takvim ayı 5510 sayılı Kanunun yürürlük tarihinden sonra olduğu için sürekli iş göremezlik geliri 5510 sayılı Kanun hükümlerine göre hesaplanmıştır.
Gelir: Ortalama aylık kazanç x % 70 x Sürekli iş göremezlik derecesi veya kısaca GK x 21 x SİD
Ortalama Günlük Kazanç : 1998/ 90 = 22,20 TL
Ortalama aylık kazanç : 22,20 x 30 = 666 TL
Gelir: 666 x % 70 x % 25= 116,55 TL veya kısaca 22,20 x 21x % 25 = 116,55 TL
5510 sayılı Kanunla getirilen düzenlemede alt sınır uygulaması bulunmadığından, hesaplanan gelire alt sınır uygulanmamıştır.
Gelir 2009/Nisan dönemi geliri olup, gelir başlangıç tarihine 5510 sayılı Kanunun 55 inci maddesine göre taşınır. Diğer bir ifadeyle son takvim ayı yılın ilk altı aylık döneminde gelir başlangıç tarihi de yılın ikinci altı aylık döneminde olduğu için 2009/Nisan ayı itibariyle hesaplanan gelir, gelir başlangıç tarihine 2009/Ocak ve Temmuz aylarında yapılan artışlarla taşınır.
Gelir Başlangıç Tarihine Taşınan Değer:166,27 x 1,0384 x 1,0183 = 123,24
Örnek :
En Son Sigortalılık Hali : 4(a)
Geç.İşg.Öden.Sona Erd.Tar: 19/2/2009
Kaza Tarihi : 2/10/2008
Son Takvim Ayı : 11/2007
Sür. İş.Gör.Derecesi : % 25
ABO : % 70
Sektör : Özel
110/111.Madde : % 5
Bakıma Muhtaç E/H : Hayır
Gelir Baş. Tarihi : 1/3/2009
Prime esas asgari günlük kazanç 2007 yılı ikinci altı aylık dönemde 19,50 TL, 2008 yılı birinci altı aylık dönemde 20,28 TL, 2008 yılı ikinci altı aylık dönemde 21,29 TL, 2009 yılı birinci altı aylık dönemde 22,20 YL, aylık artışları 2007/Temmuz ödeme döneminde % 3,87, 2008/Ocak ödeme döneminde % 2, 2008/Temmuz ödeme döneminde % 7,2 ve 2009/Ocak ödeme döneminde ise % 3,84'tür. Gelirin hesabına esas son takvim ayı 5510 sayılı Kanunun yürürlük tarihinden önce olduğu için sürekli iş göremezlik geliri 506 sayılı Kanun hükümlerine göre hesaplanır.
Gelir: Ortalama Yıllık Kazanç x % 70 / 12 x Sürekli İş Göremezlik Derecesi veya kısaca GK x 21 x SİD
Ortalama Günlük Kazanç : 1.170 / 60 = 19,50 TL
Ortalama Yıllık Kazanç : GK x 360 : 19,50 x 360 = 7.020 TL
Gelir : 7.020 x % 70 / 12 x % 25 = 102,38 veya Kısaca 19,50 x 21 x % 25 = 102,38
Alt Sınır Kontrolü: 19,50 x 30 x % 70 = 409,50 TL Sigortalının iş göremezlik derecesi % 25 olduğu için 409,50 TL'nin altında gelir bağlanmaz.
Bulunan gelir son takvim ayı olan 2007/Aralık dönemi geliri olup, gelir başlangıç tarihine aylık artışları ile taşınır. Taşıma yapılırken, her asgari günlük kazanç değişiminde hesaplanan gelir, alt sınır geliriyle mukayese edilir.
Gelirin 1/1/2008 tarihindeki değeri : 409,50 x 1,0387 = 425,38
1/1/2008 tarihindeki alt sınır aylığı : 20,28 x 30 x 70/100 = 425,88
Gelirin 1/7/2008 tarihindeki değeri : 425,88 x 1,02 = 434,40
1/7/2008 tarihindeki alt sınır aylığı : 21,29 x 30 x 70/100 = 447,09
Gelirin 1/1/2009 tarihindeki değeri : 447,09 x 1,072 = 479,28
1/1/2009 tarihindeki alt sınır aylığı : 22,20 x 30 x 70/100 = 466,20
Gelirin 1/3/2009 tarihindeki değeri : 479,28 x 1,0384 = 497,68
Sigortalının 506 sayılı Kanunun 111'inci maddesine göre kusurlu olduğu tespit edildiğinden hesaplanan gelirlerinden % 5 oranında indirim yapılacaktır.
İndirimli Gelir : 497,68 x % 5 = 24,88
: 497,68 - 24,88 = 472,80
Sürekli İş Göremezlik Gelirinin Alt Sınırı Varmıdır?
İş kazası veya meslek hastalığı sonucu bağlanacak gelirlerde alt sınır kontrolü sadece başka birinin sürekli bakımına muhtaç durumdaki sigortalılar için öngörülmüştür. Başkasının bakımına muhtaç olan sigortalılara bağlanacak gelirler prime esas kazanç alt sınırının aylık tutarının % 85'inden az olamaz.
Alt Sınır Geliri = Asgari Aylık Kazanç x 85/100
1.1.2011 - 30/06/2011 süresinde sürekli iş göremezlik gelirlerinde (başkasının sürekli bakımına muhtaç olanlar için) uygulanacak alt sınır geliri:
26,55 x 30 x % 85 = 677,02 TL'dir.