Derece yükselmesi (derece ilerlemesi ifadesi kullanılmaz) memurun maaşını bazı hallerde oldukça düşük bazı hallerde ise oldukça yüksek etkilemektedir. Derece yükselmesinin memurların maaşını ve diğer ödeme kalemlerini nasıl etkilediğini açıklayacağız.
Unvan derece yükselmesinin maaşa ne kadar etki edeceğini belirler
Derece yükselmesi genel olarak memur maaşını çok fazla etkilemez. Ancak, bazı hallerde maaşta önemli artışlar sağlar. Bazen de aynı durumda olup da daha yüksek derecede bulunanların daha düşük derecede bulunanlarla aynı ücreti aldıkları da görülmektedir (657/45 md.). Yani yüksek derecede bulunmak maaşa etki etmeyebilir.
Bu bağlamda memurun bulunduğu derece (kadro ve kazanılmış hak aylık derecesi); istisnalar hariç ek göstergeyi yükseltir, ek ödemeyi arttırır, ödenecek harcırah tutarını etkiler, özel hizmet tazminatını ve ek tazminatı arttırır, en önemlisi de emekli maaşı ile emekli ikramiyesini etkiler, son olarak da 666 sayılı KHK gereğince bazı memurlar için uygulanan ücret göstergesi ve tazminat göstergesini etkiler.
Ayrıca, makam tazminatlı görevler için 1'inci dereceye atanılması halinde makam tazminatı alınabildiği için 2'nci dereceden 1'inci dereceye yükselinmesi maaşta önemli artışlar sağlar (666 sayılı KHK ile birlikte maaş kalemleri farklılaştığı için maaş açısından makam tazminatının önemi kalmamıştır). Son olarak da kadro derecesi 1-3 üncü derecelerde bulunan memurlar için önemli ayrıcalıklar sağlayan yeşil pasaport almaya imkan sağlar.
Derece yükselmesinde torba kadro uygulaması maaşı nasıl etkiler?
Daha önceki yazılarımızda torba kadro uygulamasını detaylarıyla incelediğimiz için bu hususa kısaca yer vereceğiz. Torba kadronun dayanağı 657 sayılı Kanun'un 68/B maddesi olup, buna göre Eğitim ve Öğretim Hizmetleri ile Sağlık Hizmetleri ve Yardımcı Sağlık Hizmetleri Sınıfı hariç, sınıfların 1, 2, 3 ve 4'üncü derecelerindeki kadrolarına, derece yükselmesindeki süre kaydı aranmaksızın, atanmasındaki usule göre daha aşağıdaki derecelerden atama yapılabilmektedir.
Yine bu maddede hangi hizmetlerin torba kadroda dikkate alınacağı ve atanmak için gerekli olan şartlara yer verilmiştir. Memurun maaşı üzerinde en fazla etkisi olan derece yükselmesi uygulaması torba kadrodur. Memur unvanlı kadrolar için torba kadro uygulaması yapılamayacağını belirtmek isteriz. Çünkü, mevcut uygulamada memurlar için 5'inci dereceden yukarı dereceler için kadro ihdas edilememiştir.
Ayrıca, VHKİ ve aynı düzey unvanlı kadrolarda olanlara mevzuat gereği torba kadro uygulaması mümkünken Devlet Personel Başkanlığı ve Maliye Bakanlığı torba kadro uygulamasında daha sıkı kurallar uygulanmasını arzu ederek VHKİ vb. kadrolarda bulunanlara torba kadro uygulamasına uygun görüş vermemiştir. Verilen görüşün 657 sayılı Kanun'a uygun olmadığını ifade etmek isteriz.
Zorunlu derece yükselmesi ve kademe kademe ilerlemesi
Öğrenim durumuna ve hizmet sınıfına göre memurlar, 657 sayılı Kanun'un 36'ncı maddesinde belirtilen derece ve kademeden göreve başlatılırlar. Daha sonra memurlar, normal şartlarda her yıl için 1 kademe ilerlemesi ve her üç yıl içinde de bir derece yükselmesi alırlar. Derece için yükselme ifadesi, kademe için de ilerleme ifadesi kullanılmaktadır. Burada amirin takdir hakkı yoktur.
Derece yükselmesinde boş kadro olması şart mıdır?
657 sayılı Kanun'un 67'nci maddesinde yapılan değişiklikle derece yükselmesinde boş kadro şartını kaldırılmıştır. Buna göre, diğer şartları taşımakla birlikte üst derecelerde kadro olmadığı için derece yükselmesi yapamayan memurların kazanılmış hak aylıkları, öğrenim durumları itibariyle yükselebilecekleri dereceyi aşmamak şartıyla işgal etmekte oldukları kadroların üst derecelerine yükseltilmektedir. Ancak, 657 sayılı Kanun'un 68/B maddesinde düzenlenen ve memurlar için "torba kadro" uygulaması olarak bilinen derece yükselmesinde boş kadro şartı aranmaktadır. Bu madde gereğince kazanılmış hak aylıkları yükseltilenlerin 375 sayılı KHK'de belirtilen ücret ve tazminat göstergeleri artmaz ancak, ek ödemelerde artış olmaktadır.
Derece yükselmesinin hangi hallerde aylıklara katkısı daha büyüktür?
Torba kadro ile derece yükselmesi yapan memurun hizmet sınıflarına göre, özel hizmet tazminatı, ek ödemesi, makam tazminatı, ücret ve tazminat göstergesi ile ek göstergesinde meydana gelen artış maaşa büyük etki yapmaktadır.
666 sayılı KHK sonrasında derece yükselmesi, memurların maaşlarını artıran en önemli unsurlardan biri haline gelmiştir. Bu nedenle torba kadro oldukça önemli hale gelmiştir. Derece yükselmesi, memurun göstergesini, ek göstergesini, ek ödemesini, özel hizmet tazminatını dolayısıyla da emekli maaşını ve ikramiyesini arttırmaktadır. Daha önce de bu köşeden belirtmiş olduğumuz üzere, yurtdışına çıkacak memurun pasaportunun rengini dahi etkilemektedir. Yani kadro derecesi 1-3 üncü derecelerde bulunan memurlar, yeşil pasaport alabiliyor ve yurt dışına çıkışta da önemli kolaylıklar sağlayabiliyorlar.
Derece yükselmesinde amirin takdir hakkı var mıdır?
Normal derece yükselmesinde amirin takdir hakkı olmamakla birlikte torba kadro uygulamasında amirin takdir hakkı oldukça fazladır. Ancak, bu takdir hakkı sınırsız değildir. Şayet eşitler arasında bir kriter olmaksızın takdir hakkı kullanılırsa yargı denetimiyle torba kadro alınabilmektedir. Bütün şartları eşit olan iki müfettişten veya uzmandan birisine torba kadro uygulanıp diğerine uygulanmıyorsa torba kadro yargı kararıyla alınabilmektedir.
A kurumunda müfettiş olarak görev yapan, 10 yıllık hizmeti ve 5-2. derecede bulunan bir Müfettiş idarenin takdiriyle 1/1' inci dereceli müfettiş kadrosuna atanmıştır. Bu müfettişin maaşında yaklaşık olarak 928 TL artış olacağını söyleyebiliriz.
Şöyle ki; 5/2. derece ve kademede bulunan bir müfettiş 666 sayılı KHK gereğince 5.223 TL net maaş almaktadır. Bu müfettişin 657 sayılı Kanun'un 68/B maddesi gereğince 1/1' inci dereceli müfettiş kadrosuna atanması halinde alacağı ücret 6.151 TL olacaktır. Aradaki fark ise yaklaşık 928 TL olacaktır.
Örnek: Dört yıllık yüksek okul mezunu şef olarak 5'inci dereceden maaş alan Ahmet Bey; 95 gösterge üzerinden 927 lira ek ödeme alırken amiri uygun görür de 3'üncü dereceli torba kadro verirse, 3'üncü dereceden aylık ve 105 gösterge üzerinden de 1.024 TL ek ödeme almaya başlayacaktır. Maaştaki toplam fark ise; 5/1'inci dereceden maaş alan bir şef 2.946 TL tutarında net maaş alırken 3/1'inci dereceden maaş alan bir VHKİ 3.224 TL tutarında net maaş alacaktır. Farklı unvanlar için torba kadronun maaşa etkisi daha yüksek olmaktadır.
Torba kadro dışındaki derece yükselmesinin maaşa etkisi
Dört yıllık yüksekokul mezunu memur olarak 6/1'inci dereceden maaş alan Ahmet Bey; 2.810 TL maaş alırken, derece ve kademesinin 5/1'inci dereceye yükselmesi halinde 2.815 TL maaş alacaktır. Diğer unvanlardaki derece yükselmesinin maaşa yansıması daha fazla olabilmektedir.