Son yıllarda çalışan sigortalıların en çok sordukları soruların başında, “gelecekte alacakları emekli aylığının seviyesinin ne olacağı?” sorusu geliyor. Sigortalıların bu soruyu sormalarının nedeni, çalıştıkça emekli aylığının düştüğü yönündeki yorumlar.
Evet, bu yorum önemli oranda gerçeği yansıtıyor. Maalesef içinde bulunduğumuz dönemde, kazanç seviyesi SGK’ya düşük bildirilenlerin gelecekte alacakları emekli aylıkları çalıştıkları her gün için azalma gösteriyor.
Hesapta üç dönem var
İş sözleşmesiyle bir işverene bağımlı sigortalılar, yeni adıyla 4-a’lıların ve bağımsız çalıştığı için 4-b’lilerin yani eski adıyla Bağ Kur’luların, sigortaya bildirdikleri kazanç asgari ücret veya asgari ücrete yakın bir seviyede ise, Ekim 2008 sonrasında çalıştıkları her gün kendilerine zarar olarak geri dönüyor. İleride alacakları emekli aylıkları da artış göstermek bir yana, giderek azalıyor.
Sigorta başlangıcı 1 Ocak 2000 tarihinden önce olanların emekli aylığı, 1 Ocak 2000 öncesi, Ekim 2008’e kadar olan dönem ve Ekim 2008 sonrası olmak üzere ayrı ayrı hesaplanan kısmi aylıkların toplamından oluşuyor. Üç ayrı döneme ilişkin üç ayrı şekilde hesaplanan kısmi aylıkların toplamı, alt sınır aylığı ile kıyaslanıyor. Yüksek olan tutar, emekli aylığı olarak bağlanıyor.
Bağlama oranı düştükçe
Emekli aylığının hesaplanmasında iki temel parametre var: Ortalama aylık kazanç tutarı ve aylık bağlama oranı. Emekli aylığının miktarı bu iki parametrenin çarpımıyla ortaya çıkıyor.
Ortalama aylık kazanç tutarı, güncellenerek bulunan yıllık kazançlar toplamının, toplam prim ödeme gün sayısına bölünmesiyle elde ediliyor. Aylık bağlama oranı ise toplam prim ödeme gün sayısına göre hesaplanıyor.
İşte bu noktada emekli aylığının belirlenmesinde her iki parametre önemli olsa da, özellikle aylık bağlama oranının çıkarılan yasalarla sürekli olarak değiştirilmesi emekli aylığının seviyesine etki ediyor.
Aylık bağlama oranı çıkarılan yasalarla düştükçe emekli aylıkları da bu durumdan olumsuz olarak etkileniyor.
Reformlar bağlama oranını düşürdü
Aylık bağlama oranı bakımından üç dönem söz bulunuyor.
1. 2000 öncesi dönem; bu dönemde aylık bağlama oranı 25 yıl sigortalılık süresi (9000 prim günü) üzerinden ele alınırsa düşükten prim ödeyenler için %76 olarak belirlenmişti. Bu dönemde 3600 gün üzerinden emekli olanların da aylık bağlama oranı %70’di.
2. 2000 ve Ekim 2008 arası dönem; bu dönemde çıkarılan yasayla, aylık bağlama oranı 25 yıl sigortalılık üzerinden yüzde 65’e geriledi.
3. Ekim 2008 sonrası dönem; Sosyal Güvenlik Reformu Yasası olarak adlandırılan 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel sağlık Sigortası Yasasıyla 25 yıl sigortası olanların aylık bağlama oranı yüzde 50’ye düşürüldü.
En düşük aylık bağlama oranı Ekim 2008 sonrası dönemin aylık bağlama oranı olduğundan, çalışan sigortalının SGK’ya bildirilen kazancı 2.500-3.000 TL’nin altında kalıyorsa, yani bu tutar üzerinden primleri yatıyorsa, prim ödemeye devam ettikçe gelecekte hak edeceği emekli aylığı her yıl bir miktar düşüyor. Bilhassa asgari ücret üzerinden prim ödenmesi durumunda, çalışan sigortalının gelecekteki emekli aylığı her yıl için 30 TL civarında azalıyor.
Kayıt dışı olanlar
Türkiye’de SSK (4-a) kapsamında 12.9 milyon kişi var. Bağ-Kur’lu (4-b) sayısı 3.1 milyon. 4-a yani, SSK kapsamında olanların yüzde 41’i asgari ücretten SGK’ya bildiriliyor. 4-b’lilerde de bu oran yüzde 95’e yakın.
Ortalama 2.500 - 3000 TL altında kazanç bildirilenlerin sayısının, toplamın yüzde 85’ini oluşturduğu belirtiliyor. Bu da sigortalıların yüzde 85’inin, gelecekteki emekli aylıklarının mevcut düzenlemeden olumsuz etkilendiğini gösteriyor.
Aslında kaybeden devlet
Günümüzde pek çok çalışan emekli aylığı olumsuz etkilenmesin diye, sigortalılık süresi ve prim gününü tamamlayınca kıdem tazminatını alarak ayrılıyor. Bu kişiler daha sonra kayıt dışı çalışıyor, yaşı tamamlamayı bekliyor.
Bu noktada, aslında kaybeden devlet. Prim gelirleri azalıyor. Kaybedenin çalışan ve devlet olmaması için önerim aylık bağlama oranının tekrar eski seviyesine çekilmesi, yani yükseltilmesi.
‘Asgari ücret’ gösterilen maaş
SORU: Çalıştığım işyerinde, sonradan öğrendiğim kadarıyla, işveren sigortaya primlerimi asgari ücretten gösteriyormuş. İşten olurum diye bir şey yapamıyorum, bu durum benim emekli aylığımı olumsuz etkiler mi? - Kadriye Güzel
CEVAP: Evet, eğer ücretiniz asgari ücret üzerinden gösteriliyorsa, Ekim 2008 sonrası dönemde çalıştığınız her yıl gelecekteki emekli aylığınızı olumsuz olarak etkiliyor. Bu nedenle işvereninizin sizi aldığınız gerçek ücret üzerinden sigortaya bildirmesi çok önemli. Aksi takdirde geleceğinizden kaybediyorsunuz.
Sigortaya bildirilen kazanç önemli...
SORU: Sigortam hep tavandan yattı, benim hiç mi avantajım olmayacak?
CEVAP: Sigortalı için tavandan yani asgari ücretin 6,5 katı üzerinden prim yatarsa, yukarıda söylediğimizin aksine, gelecekte alınacak emekli aylığı yıl bazında 70 -80 TL civarında artış gösteriyor. Nitekim emekli aylığını sadece aylık bağlama oranı değil, üzerinden prim ödenen ortalama aylık kazanç tutarı da belirliyor. Aylık bağlama oranı düşük olsa bile, ortalama prime esas kazanç tutarı yüksek ise emekli aylığı yüksek olabilir.
Örnek verilirse, aylık bağlama oranı yüzde 65, kazanç ortalaması 100 olan kişinin emekli aylığı 65 TL olurken; aylık bağlama oranı yüzde 50, kazanç ortalaması 150 olan kişinin emekli aylığı 75 TL olur.
Primini dolduran kaçıyor
SORU:: 25 yıl sigortalılık süresi ve 5375 prim günümü doldurdum, emekli aylığı düşeceği için sigortadan çıktım, yaşı bekliyorum. Ancak işverenimle anlaştım, sigortasız çalışıyorum. Ne olur? -
CEVAP: Eğer işveren priminizi düşükten yatırıyorsa, sigortadan çıkışınız doğru olabilir. Ancak tekrar aynı işyerinde sigortasız çalışmak son derece riskli. Hem siz hem de işvereniniz bundan zarar görürsünüz. Siz herhangi bir kaza ya da sağlık sorunuyla karşılaştığınızda hiçbir hak elde edemezken, işveren de bu kaçak çalışma tespit edilirse, hem yüklü idari para cezasıyla karşılaşır hem de yararlandığı teşvikler iptal edilir.