Bürokratların imtihan konuları zamana ve zemine göre değişir. Daha önceki yazılarımızda Kamu Görevlileri Etik Kurulu tarafından yayımlanan Etik Rehberi'nde yer alan ve bürokratların dikkat etmediğinde başlarını derde sokan hediye alma yasağından ve kapsamından bahsetmiştik. Maalesef bürokratların en zayıf not aldığı konuların başında hediye alma gelmektedir. Makamlar yükseldikçe hediye kavramının hem içeriği hem de cesameti değişebilmektedir. Bu konuyu tekrar gündeme getirerek hali pür melalimizi açılamaya çalışacağız.
Memurların hediye alma ve menfaat sağlama yasağı nedir?
657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun 29'uncu maddesinde memurların hediye alma ve menfaat sağlama yasağı belirlenmiştir. Buna göre, devlet memurlarının doğrudan doğruya veya aracı eliyle hediye istemeleri ve görevleri sırasında olmasa dahi menfaat sağlama amacı ile hediye kabul etmeleri veya iş sahiplerinden borç para istemeleri ve almaları yasaktır. Bu yasağa aykırı hareket edenler olayın mahiyetine göre memuriyetten çıkarma cezasıyla dahi karşı karşıya kalabilirler.
Bu hüküm doğrultusunda Kamu Görevlileri Etik Kurulu tarafından hazırlanan Etik Rehberi'nde konu açıklığa kavuşturulmuştur. Rehberde çok önemli konulara yer verilmiş olup, aykırı davranışlar memurların canlarını yakabilmektedir, ama bu konuda canı yanana pek rastlayamadık.
Türk kamu yönetimi mevzuatında kesinlikle yasaklanmış olmasına rağmen, bazı kamu görevlilerinin yılbaşı, bayram vb. özel günler bahane edilerek, iş sahiplerinden ya da mesai arkadaşlarından zaman zaman hediye aldıkları bilinen bir gerçektir. Kamu görevlilerine verilen veya kamu görevlilerince alınan hediyeler, kamuoyu nezdinde etik tartışmalara yol açmakta, kamuda yozlaşmaya, kamu görevlilerinin eleştirilmesine, yolsuzlukla ilgili algılamaların artmasına, kamu yönetimi ve yöneticilerine duyulan itibar ve güvenin sarsılmasına neden olmaktadır. İlk bakışta kimi zaman önemsiz gibi görünen ve bu nedenle göz yumulan hediyeler, çoğu zaman kamu görevlisinin tarafsızlığını, kararlarını ve görevini etkileyebilmekte, adeta bubi tuzağına dönüşmektedir.
Hediyenin kapsamı neleri içerir, makam araçları kapsamda mıdır?
Kamu görevlisinin tarafsızlığını, performansını, kararını veya görevini yapmasını etkileyen veya etkileme ihtimali bulunan ve doğrudan ya da dolaylı olarak kabul edilen her türlü eşya ve menfaat hediye kapsamındadır. Hediyenin ekonomik değerinin olup olmaması önemli değildir.
Kamu görevlileri, yürüttükleri görevle ilgili bir iş, hizmet veya menfaat ilişkisi olan gerçek veya tüzel kişilerden kendileri, yakınları veya üçüncü kişi veya kuruluşlar için doğrudan doğruya veya aracı eliyle herhangi bir hediye alamazlar ve menfaat sağlayamazlar. Hangi hediyeler alınabilir, hangileri alınamaz? Yönetmelikte, hediye alma yasağının istisnaları sayılmaktadır.
Neler hediye alma yasağı kapsamı dışındadır?
1- Görev yapılan kuruma katkı anlamına gelen, kurum hizmetlerinin hukuka uygun yürütülmesini etkilemeyecek olan ve kamu hizmetine tahsis edilmek, kurumun demirbaş listesine kaydedilmek ve kamuoyuna açıklanmak koşuluyla alınanlar (makam aracı ve belli bir kamu görevlisinin hizmetine tahsis edilmek üzere alınan diğer hediyeler hariç) ile kurum ve kuruluşlara yapılan bağışlar, 2- Kitap, dergi, makale, kaset, takvim, cd veya buna benzer nitelikte olanlar, 3- Halka açık yarışmalarda, kampanyalarda veya etkinliklerde kazanılan ödül veya hediyeler, 4- Herkese açık konferans, sempozyum, forum, panel, yemek, resepsiyon veya buna benzer etkinliklerde verilen hatıra niteliğindeki hediyeler, 5- Tanıtım amacına yönelik, herkese dağıtılan ve sembolik değeri bulunan reklam ve el sanatları ürünleri, 6- Finans kurumlarından piyasa koşullarına göre alınan krediler.
Neler hediye alma yasağı kapsamındadır?
1- Görev yapılan kurumla iş, hizmet veya çıkar ilişkisi içinde bulunanlardan alınan karşılama, veda ve kutlama hediyeleri, burs, seyahat, ücretsiz konaklama ve hediye çekleri, 2- Taşınır veya taşınmaz mal veya hizmet satın alırken, satarken veya kiralarken piyasa fiyatına göre makul olmayan bedeller üzerinden yapılan işlemler, 3- Hizmetten yararlananların vereceği her türlü eşya, giysi, takı veya gıda türü hediyeler, 4- Görev yapılan kurumla iş veya hizmet ilişkisi içinde olanlardan alınan borç ve krediler.
Etik ihlaline ilişkin örnekler
1- Etkili bir görevde olan bürokratın çocuğunu sınavsız bir şekilde kamu görevine aldırması ya da hak etmediği halde özel sektörde işe başlatması.
2- Bir denetim elemanının denetlediği bir kamu kurumunun iştirakinde oğlunu sınavsız olarak işe başlatması.
3- Genel müdürün, iş yaptırdığı müteahhide ücret ödemeden makam odası yaptırması.
4- Üst düzey bir kamu görevlisinin bir iş adamından piyasa fiyatının yarısına ev ya da araç satın alması.
5- Bir grup üst düzey kamu görevlisinin Hazine arazisini satın alarak yapı kooperatifi kurması ve emsal artışı yaptırmak için belediyede kulis yapması.
6- Bir Sayıştay denetçisinin kızını, denetim yaptığı bir kurumda işe başlatması yada yazdığı kitabı satması.
7- Bir il müdürünün özel aracını araç kiralama firması vasıtasıyla kiraya vermesi.
8- Araç kiralama şirketinden lüks araç alabilmek için kullanılan araç için arıza tutanağı tutularak lüks araç verme dilekçesi alınması.
Hediye alıp almama konusunda şüpheye düşülürse ne yapılabilir?
Hediye toplumsal ilişkilerin tesis edilmesinde önemli bir araçtır. İnsanların sivil hayatlarında birbirleriyle hediyeleşmelerinde herhangi bir sorun bulunmamaktadır. Burada sorun olan, kamu görevlisine kamu görevi nedeniyle verilen hediyelerdir. Bu nedenle, kamu görevlisi hediye kabul ederken kendisine şu soruyu sormalıdır: Kamu görevlisi olmasaydım ya da işgal ettiğim makam ve mevkide bulunmasaydım, bu hediye yine de bana verilecek miydi?
Teklif edilen hediyenin büyük ya da küçük olması, maddi değerinin bulunup bulunmaması önemli değildir. Bir kamu görevlisi maddi değeri büyük olan bir hediyeden etkilenmeyebilir, başka birisi değersiz gibi görülen bir hediyeden etkilenebilir. Hasılı kelam, bu işin ölçüsü nedir diye soracak olursanız, alınan hediyenin ortaya çıktığı zaman yüz kızarıklığı ortaya çıkıyorsa alınan hediyede sorun var demektir. Bu ölçümüzün yüzü kızarma hasletini kaybetmeyenler için geçerli olduğu unutulmamalıdır.
Bu konudaki örnek bir hadisi şerif
Sahihi Buhari'de geçen bir Hadisi Şerifte; Zekat memuru; "...Şu sizin zekat malınız ve bu da benim, bana hediye verilmiştir" dedi. Bunun üzerine Rasulullah (S.A.V.) minberin üzerinde ayağa kalkıp Allah'a hamdetti ve O'na övgüde bulundu. Sonra da: "Benim gönderdiğim bir memura ne oluyor ki: "Bu sizin zekat malınız ve bu da bana hediye verildi" diyor! Babasının yada anasının evinde otursaydı ona hediye verilir miydi, yoksa verilmez miydi baksaydı ya! ......" buyurdu. Bu Hadisi Şerif mucibince amel edilirse fazla söze hacet kalmaz.
Kamu kaynakları kullanılarak hediye verilir mi?
Kamu görevlileri, kamu kaynaklarını kullanarak hediye veremez, resmi gün, tören ve bayramlar dışında, hiçbir gerçek veya tüzel kişiye çelenk veya çiçek gönderemezler; görev ve hizmetle ilgisi olmayan kutlama, duyuru ve anma ilanları veremezler. Bir belediye başkanı gittiği bir nişan veya düğünde belediye kaynaklarıyla takı takamaz, hediye veremez. Söylediklerimizin gerçek hayatla ne kadar örtüştüğünü ise okuyucularımızın takdirine bırakıyoruz.